Những người kém thông minh, chậm hiểu, dốt nát, khờ dại thường bị chế giễu bằng thành ngữ “dốt có đuôi”. Thành ngữ này có xuất phát điểm và quá trình chuyển dịch rất thú vị.

Nhiều người cho rằng, thành ngữ “ dốt có đuôi” xuất hiện nó gắn liền với chế độ khoa cử dưới thời phong kiến. Thoạt tiên thành ngữ này chỉ có ý chê bai một đối tượng không đến nỗi dốt nát. Họ cũng là người có đỗ đạt trong kỳ thi hội, thi đình hẳn hoi. Số là, sau kỳ thi, những người trúng tuyển được tập trung lại để yết kiến nhà vua. Họ được sắp xếp thứ tự từ người đỗ cao nhất đến người đỗ thấp nhất (tức đứng cuối, đứng rốt) với quần áo mũ miện nhà vua ban phát chỉnh tề. Người đứng sau cùng đội chiếc mũ có đai dài, vì thế người ta mới chế giễu là “có đuôi”. Rõ ràng trong mắt sĩ tử và dân chúng thì người đội mũ có đai dài trong như cái “đuôi” ấy, vẫn là người dốt hơn cả so với những người có mặt. Từ đây, trong lời ăn tiếng nói của nhân dân xuất hiện thành ngữ” dốt có đuôi” để chế giễu tất cả những ai dốt nát.

Một số người khác lại cho rằng, thành ngữ này có xuất xứ từ một câu chuyện cười Việt Nam. Chuyện rằng, một thầy đồ được mời đến cúng cho gia chủ tên là Tròn. Nhưng than ôi, thầy đồ gì mà chữ nghĩa chẳng được bao lăm. Đến cái tên của gia chủ là Tròn mà ông ta cũng không biết viết, đành khoanh một vòng tròn. Chẳng may, có một kẻ nào tinh nghịch đã sổ thêm một nét vào “chữ Tròn” ông vừa mới viết. Khi đọc sớ, thầy không biết, cứ việc theo hình vẽ mà đọc tên gia chủ là “Gáo”. Chủ nhà giật mình, cải chính. Ông thầy cũng biết mình nhầm, xấu hổ lắm, những mong có lỗ mà chui ngay xuống đất. Qua câu chuyện này, thành ngữ “dốt có đuôi” có hai cách hiểu về xuất xứ và cũng có hai biến thế khác nhau: “dốt có đuôi”, và “dốt có chuôi”. Dẫu hiểu thế nào thì thành ngữ này cũng chỉ biểu hiện ý nghĩa: “dốt nát và không dấu được cái dốt của mình”.

“Chích chòe học dốt có đuôi

Bởi vì nhí nhoẻn nên đuôi phất phờ”

(Khuyết danh – Hoa điểu tranh năng)

Để biểu thị ý nghĩa “đốt nát, không biết gì”, ngoài thành ngữ “dốt có đuôi”, “dốt có chuôi”, trong Tiếng Việt còn có các thành ngữ “đốt đặc cán mai”, “dốt như bò”. Tuy nhiên, các thành ngữ này không có nét nghĩa “không dấu được cái dốt, cái dốt bộc lộ ra ngoài” chúng chỉ đơn thuần biểu thị mức độ cao nhất của sự dốt nát mà thôi.

  Minh Chính – sưu tầm